صنعت و هنر آجرکاری در ایران باستان

صنعت و هنر آجرکاری در ایران باستان

بــه صورت کلی صنعــت و هنر آجرپــزی قبل ازهخامنشــی رشد یافت؛ به حدی که در دوره ی هخامنشــی پخت آجر لعابدارنقش پذیر و برآمده به حد زیادی متداول بــود. بنای زیگــورات چغازنبیل ،طاق کســری ،قصــر فیروزآباد، عمارت باغهــای معلق بابل عــراق از سازه های آجری قبل از دورة اســلامی اســت که از جهت فنی و هنری قابل توجه هستند. دورة سلجوقیان، عصر گسترش معماری و هنر آجرکاری اســت. در این دوره است که هنر معماریّی در آفریقا شروع شد و آجرکاری در معماری مصرو ســوریه و در ایران تا سواحل میدیترانه نفوذ پیدا کرد .در دورههای متعدد شــکل و اندازه آجرهــا تغییر کرد. آجرهای مستطیل شکل و چهارگوش بیشترین بهره را در معماری داشت. اندازة آجرها، هم از طول و هم پهنا و عرض و ضخامت، در طی زمان کوچکتر شد. مقبره ی امیراسماعیل سامانی، درصنعت آجرکاری و آجرتراشی اثری شگرف است. برجهای دوگانه ی خرقان و ســتونهای مســجد جامع اصفهان و، زیــرگنبدخانة گنبد خاکی نمونه هایی از هنر و فن آجرکاری اســت. انواع مناره ها و برجهای مختلف مانند برج مهماندوست ، برج عالءالدین و ... از سه های مهــم آجری کاری در دورەه ی اسـلـامی هســتند. در این سازه ها از شیوه های مختلف اجر تراشی و آجرکاری اســتفاده شده اســت. مستحکم بودن، رنگ، سختی ،گوناگونی اندازه، ساخت آسان، رنگ پذیری با رنگهای معدنی و لعاب، ، عایق در برابر ســرما و گرما، چید مان آسان و هماهنگی با ســایر مصالح مانند کاشی، گچ و سنگ از مزایای آن میتوان به  کاربرد زیاد آن در آثار معماری ایران اشاره کرد. وجود آجر در آثار معماری ایرانی، به مقدار کمی نیست و نقشی کاربردی دارد.

آجرهایی از دوره کورش دیده شــده اســت که قطر5 ســانت به ابعــاد 44×32 دارند و بین آن آجرها موادی شــبیه به قیر ریخته بودند.همچنین آجرهای کشف شده در تخت جمشید با ضخامت 13 ســانتیمتر وابعاد 32 × 32 مشاهده میشود در آثار به جا مانده از آتشــکدههای ساســانی آجرهایی با ابعاد کوچک دیده میشود. آجر پس از اسلام با ضخامت حدود 6 تا 3 سانتی متر و اندازه های مختلف 30×30 تا 5/18×5/18 کابرد داشت . لازم به ذکر است در دوره ی اسلامی نسبت به دوران پیش از اسلام ابعاد آجرها کوچکتر شدند. به همین خاطرمعمولا محققان تغییرات عمده در اندازة آجــر را دلیل تغییر در طریقه و نوع ساختمان سازی میدانند.

هنر آجرکاری دورة قاجاریه

ایران با شهرســازی تازه ولی در محدوده سنتی ایرانی در دوره ی قاجاری مواجه شد. از هنر آجرکاری در سردرسازی خانه ها، نماسازی خارجی و داخلی بناها به ویژه در کاخها، طاقپــوش بازارها به خصوص در مسجدســازی و نماســازیهای داخلی و مدرسه ســازیها اســتفاده شــد. به همین دلیل در این زمینه دزفول شهر آجرکاری شناخته می شود.

هنر آجرکاری دورة معاصر